بندهای سرشاخه گیر حوضه جنگلی هیرکانی و نقش آنها در کنترل سیل

نوع مقاله : ترویجی

نویسندگان

1 محقق، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ساری، ایران eassa_kia@yahoo.com

2 مربی پژوهش، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ساری، ایران

3 استادیار پژوهش، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ساری، ایران

4 استادیار پژوهش، گروه تحقیقات مهندسی رودخانه و حفاظت سواحل، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

5 کارشناس، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ساری، ایران

چکیده

وقوع سیل سال­های اخیر در حوضه­ های جنگلی هیرکانی از جمله مواردی است که علاوه بر سیلاب، حجم انبوهی از تنه و سرشاخه­ درختان جنگلی را به­ همراه داشته و موجب بروز خسارت مالی و جانی شده است. یکی از راهکارها برای به­ حداقل رساندن خسارت و عبور بی­ خطر جریان سیلابی به­ پائین ­دست، احداث بند سرشاخه ­گیر است که در حد ظرفیت، از انتقال تنه درختان تنومند و تخته سنگ­ها جلوگیری می­ کند. ارزیابی و آگاهی از نحوه تأثیر این سازه در مقابل سیل، یکی از مسائل مهم در مدیریت حوضه­ های آبخیز و کنترل سیل می­ باشد. بدین ­منظور، بند سرشاخه­ گیر بُزپل واقع در زیرحوضه آبخیز بهشهر- گلوگاه از لحاظ تله­ اندازی رسوبات و کاهش دبی اوج سیل آبان 1398 مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که خسارتی به بدنه بند و اجزای آن وارد نشد، اما سبب تغییراتی مانند فرسایش بستر و شیب­های کناری، تجمع رسوبات در پیچ داخلی آبراهه، افتادن درختان و ب­جای گذاشتن سنگ­های درشت در مسیر آبراهه و تمرکز جریان به یک سمت آبراهه شد. حجم رسوبات تله ­اندازی شده در مخزن بند برابر 375 مترمکعب برآورد گردید. با بررسی میزان دبی اوج سیل در بالادست و پایین ­دست بند، به ­روش اندازه­ گیری داغاب سیل مشخص شد که این بند حدود 55 درصد دبی اوج سیل را کاهش داده است. بنابراین، اجرای بند سرشاخه­ گیر در زیرحوضه بُزپل علاوه بر تله اندازی رسوبات، در کاهش قدرت تخریبی سیل موثر بوده و چنانچه در بالادست حوضه عملیات بیولوژیک و بیومکانیک همگام با هم انجام شود، بـه اثربخشی آنها افزوده و خسارات وارده به­ میزان قابل توجهی کاهش می­ یابد.

کلیدواژه‌ها